در سال 1872 در کنفرانس زبان شناسان و ادیبان اروپائی در شهر برلین آلمان ، زبانهای یونانی ، فارسی ، لاتین و سانسکریت با رای اکثریت بعنوان زبانهای کلاسیک جهان برگزیده و معرفی شدند. ویژگیهای یک زبان کلاسیک در آن نشست بر پایه مبانی زیر مطرح شد
الف) باستانی و کهن بودن زبان
ب) زبانی با کمترین تغییرات طی هزارسال اخیر
ج) زبانی با ادبیات کتبی و شفاهی غنی
زبان فارسی به لحاظ تعدد ضرب المثل در بین سه زبان اول جهان جای دارد. در هیچ زبانی تعدد لغات و اصطلاحاتش به 16 جلد (لغتنامه دهخدا) با بیش از 15 هزار صفحه نمیرسد.
زبان فارسی (پارسی) یکی از زبانهای هند و اروپائی است که شاخه اصلی آن به زبانهای ایرانی جنوب غرب است که در کشورهای ایران ، افغانستان ، تاجیکستان و ازبکستان تکلم میشود. زبان رسمی هندوستان نیز قبل از ورود و استعمار انگلیس به آنجا ، فارسی بود و مردم هند همواره به زبان فارسی علاقه وافری داشته و دارند چنانکه در عنوان بندی فیلمها همواره نام فیلم را در کنار زبان نوشتاری و گفتاری خود ، به زبان و خط فارسی هم درج میکنند.
این زبان از زبانی قدیمی تر بنام فارسی میانه یا پهلوی که خود آن از زبان فارسی باستان ملهم است نشات گرفته است.فارسی میانه در زمان ساسانیان در ایران رواج داشته است . شباهتهای فعلی زبانهای فارسی ، هندی ، یونانی و حتی آلمانی و لاتین و انگلیسی و اروپای شرقی بخوبی نشان از گستره این زبان در بخش عظیمی از جهان داشته است که حتی امروزه هم نشانه هایی از آن باقیست. بطور مثال به تلفظهای چند کلمه زیر دقت کنید:
مادر (فارسی نو) = مادر (فارسی میانه)= ماتار (فارسی کهن) = مِتِر (یونان باستان) = مادِر (انگلیسی) = مودِر (سوئی) = موتِر (آلمانی) = مَتِر (لاتین)
برادر (فارسی نو) = بَراد (فارسی میانه) = براتَر (فارسی کهن) = فراتِر ( لاتین) = برودِر ( آلمانی) = برادِر (انگلیسی) = برودِر (سوئدی)
نام (فارسی نو) = نام ( فارسی میانه) = نامَن ( فارسی کهن) = اونوما (یونانی) = نومِن (لاتین) = نِیم (انگلیسی و آلمانی) = نامن (سوئی)
پاسداشت زبان فارسی همانطور که وظیفه فرهنگستان زبان فارسی ، روزنامه ها و مجلات و ارباب جراید ، صدا و سیما ، ادبا و زبان شناسان ، مترجمین و تک تک مردمی است که با این زبان سخن میگویند ، از وظایف اصلی جامعه دوبله فیلم در ایران هم هست. که هرگز به این بخش از جایگاه و نقش دوبله در حفظ و حراست از زبان فارسی توجهی نشده است و متاسفانه این بخش از جامعه ( با تاثیرگذاری فوق العاده) هرگز در مراکز علمی و فارسی زبان فارسی کرسی و جایگاهی نداشته است و این درحالیست که تمامی آثار جامعه دوبله که در قالب فیلمها و سریالها ثبت و ضبط است عینا مانند یک کتاب ماندگار بوده و همواره مورد اشاره ، بررسی و بازبینی قرار میگیرد. از سوی دیگر دوبله های متعدد در زمانهای مختلف به نوعی گویای نوع گویش مردم در زمانه مربوط به خود نیز میتواند قلمداد شود. اگرچه عمر دوبله در ایران از 70 سال فراتر نمیرود و همین امر تغییرات جزئی را در نوع گویش دیروز و امروز دوبله به وضوح نشان نمیدهد ، اما به مرور زمان و با افزوده شدن سابقه دوبلاژ ، روند تغییرات بیش از پیش خود را به منثه ظهور خواهد گذاشت.
در این میان سوال اینجاست که چرا دوبله فیلم در ایران بیش از کشورهای دیگر جهان و حتی کشورهای منطقه موفق و در سطح بسیار بالائی ارائه شده است؟
به گواهی تمام مستندات ، دوبله در کشورهای ایران ، ایتالیا ، فرانسه و آلمان بیش از هر کشور جهان رو به رشد بوده و هست. آنچه در این کشورها بنام دوبله فیلم ارائه میگردد عملی بسیار فراتر از آن چیزی است که در کشورهای دیگر جهان اجرا و ثبت گردیده. در این کشورها دوبله فیلم صرفا یک ترجمه و برگردان ساده فیلم به زبان محلی نیست. آنچه برجاست یک بازی فوق العاده از سوی گویندگان، پابپا ، و گاه فراتر از بازی خود بازیگران فیلم است. توجه کامل به تطبیق صدا با تصویر درکنار پروراندن و اجرای کامل حالات و رفتارها و احساسات بازیگر از مشخصه های دوبله فیلم در این کشورهاست.
اگر وجوه مشترک فرهنگی این چند کشور به دقت مورد بررسی قرار گیرد به ادبیات غنی گفتاری + شنیداری در آنها خواهیم رسید. مردمان این کشورها هم به لحاظ ادبیات و هم سخن در سطحی فراتر از سایر مردمان جهان قرار دارند. سه کشور نیز در کنار اینها از چنان مختصاتی برخوردارند اما ما آنها در این جمع قرار ندادیم. کشورهای چین ، یونان و مصر. در هرسه این کشورها تغییرات سیاسی و فرهنگی نسبت به دوران کهن آنها آنچنان بوده است که گاه استحاله ای خاص و چاله هایی گاه ژرف را در فرهنگ آنها شاهدیم که همان افت و خیزها باعث شده این سه کشور جایگاهی که امروزه باید در تطبیق ماهوی فرهنگ ادبی با گذشته های دورشان را داشته باشند احراز ننمایند و از این حیث، همچون سایر کشورها (در قدرت کلام و سخن) باشند حال آنکه در گذشته های دورشان چنین نبودند.
ایران به پشتوانه ادبیات بسیار غنی که عمدتا آنچه از آن باقی است مربوط به دوران پس از اسلام است در سطح جهان جایگاهی والا دارد. شاعرانی چون فردوسی ، مولوی ، سعدی و حافظ شعرا و ادیبانی جهانی هستند که شاید اگر چون انگلیسیها (که عادت دارند مال خود را هماره بر بوغ کنند و دنیا را از داشته های خود آگاه سازند) نام این بزرگان را بیش از آنی که کرده ایم ، در سطح بین المللی بر بوغ میکردیم ، امروزه شهرت نامی چون فردوسی کم از شهرت نویسنده ای چون شکسپیر نداشت. کوتاه سخن اینکه ایران به مدد ادبیات نوشتاری غنی خود که آن را در تعدد شعر و شعرا میتوان به عینه شاهد بود ، دارای ادبیات شفاهی غنی و پرباری نیز هست. ملت ما ملتی در سخنوری ، بهترین های جهانند. ملت ما در انتقال داشته های ذهنی خود از طریق زبان ، ید طولائی دارند. همین زبان است که بقول سعدی گاه دوست ما و کلید گنج صاحب هنر است ، گاه کلید در گنج حکیم است و گاه سر سبز میدهد برباد و یا اگر بسته باشد چه کسی میداند که صاحبش جوهر فروش است یا پیله ور. تاثیر صحبت و سخن شفاهی در تبلیغات در کشوری چون ایران بیش از تاثیر تبلیغات مکتوب و نوشتاری است. گاه با یک جمله ، جایگاه کسی که پیش از این در بالاترین درجات ذهنی ماست به حضیض ذلت تبدیل میشود و گاه با یک جمله ، از یک کاه برای خود کوه میسازیم. تمام این واقعیت ها نشان از تاثیرپذیری تک تک ما ایرانیها از وقایع ، از احساسات ، از داشته ها و نداشته ها و از بو د و نبودهایی است که صرفا از طریق کلام و مباحثات روزانه رد و بدل میشود. شاید به همین دلیل است که ایرانیها تک به تک مردمانی سیاست مدار ، دانا و آگاه و به عبارت بهتر همه چیز دان هستند. شاید به همین دلیل است که هرکسی در خصوص هر چیزی اظهار نظر میکند بدون آنکه تخصص آنرا داشته باشد.
با چنین مقدمه ای به این واقعیت میرسیم که دوبله فیلم نیز که اصالتا جدای از سخن و سخنوری و هنرکلام نیست ، به پشتوانه چنان فرهنگی جایگاهی خاص و بلندمرتبه در سطح بین المللی دارد. بینندگان فیلم در ایران که از اواسط دهه 20 هجری شنونده دوبله به فارسی فیلمهای فرنگی بودند هماره کیفیتی بهتر را طلب میکردند. انتقادات وارده به دوبله های اولیه درخصوص عدم هماهنگی لبها و بخصوص عدم هماهنگی لحن گوینده با احساسات و عملکرد بازیگر ، گویندگان نسل بعد را فی نفسه مجبور کرد که تلاشی مضاعف در تطبیق کامل هرآنچه که باید گوینده با بازیگر داشته باشد بکار گیرند تا رضایت مردم بیشتر فراهم شود. امروزه برترین گوینده فیلم از نظر مردم کسی است که آثارش مملو از بازی های بزرگ با کلمات ، در کنار فوران احساسات باشد. آنها گوینده ای را می ستایند که کلامش در دهان ، چون موم به هرشکلی درآمده باشد و بر دهان هر بازیگری خوش نشسته باشد. همین درخواست یا انتظار ، موجبات رشد و بالندگی و تعدد گویندگانی بزرگ را در ایران در طول 70 سال سابقه دوبله ایران بخوبی و با افتخار فراهم ساخته و عشاق دوبله را محو هنرنمائی چنان گویندگانی کرده است.
از : منصور ط.